İslam kültüründe ilahi ve beşeri bilgilerin tamamını kapsayan bir kavram olan ilim, sözlükte; bilmek, bir şeyi gerçek yönüyle kavramak anlamlarında kullanılır. İlk emri ‘‘İkra! (Oku)’’ olan İslam Dini, bütün kaynaklarında ilme büyük önem vermiştir. Kur’an-ı Kerim’de ilim ve ilim kökünden türeyen kelimeler yaklaşık yedi yüz elli yerde geçmektedir. Bu sayı ilme verilen kıymeti açıkça göstermektedir. Her şeyden önce ilim Allah’ın sıfatlarından biridir.
Taha Suresi 114. ayeti kerimede ‘‘De ki: Rabbim ilmimi artır.’’ buyrularak, bir dua öğretilmektedir. Kur’an-ı Kerim’de öğretilen dualar, müminlere istenecek, peşine düşülecek hedefleri göstermektedir. Burada da ilim, müminler için talep edilmesi gereken, uğrunda gayret edilmesi gereken bir mefhum olarak geçmektedir.
‘‘Hiç bilenle bilmeyen bir olur mu?’’ (Zümer Suresi,9) ayeti kerimesi ve buna benzeyen birçok ayette kullanılan, ilim sahipleri, kendilerine ilim verilenler gibi tabirler ilim ehlini övmüş ve yüceltmiştir. İlim ehli hadislerde de övülmüş, hatta bir hadiste peygamberlere varis olarak gösterilmiştir.(1) Alimlere peygamberler gibi öncü ve yol gösterici bir misyon yüklenmiştir. Bununla birlikte İslam’da ilim öğrenme vazifesi bir gruba verilmiş bir emir değildir, İslam’ın tüm emirleri gibi, kadın erkek ayırt etmeksizin mükellef olan her Müslümana beşikten mezara kadar yüklenmiş bir vazifedir.(2)
İslam ümmetinin başta itikadî esaslar olmak üzere tüm değerleri ilim yolu ile aktarıldığı için, Peygamber Efendimiz de ilmi yüceltmiş ve ilim öğrenmeyi teşvik etmiştir. Bir hadiste, ilim öğrenmenin nafile ibadetten daha üstün olduğundan bahsedilir. (3) İslam geleneğinde klasik kitapların çoğunun başında bir ‘kitabul-ilm’ bölümü bulunmaktadır. Bu bölümde ilmin, âlimlerin değeri anlatılır, öğrenmenin önemi vurgulanır, öğrencilik methedilir.
“Kim ilim talebi niyetiyle yola çıkarsa, Cenabı Hak ona cennetin yolunu kolaylaştırır. Melekler hoşnut olarak kanatlarını ilim talebelerinin üzerine gererler. Gökte ve yerde mevcut olan her canlı, denizdeki balıklara varıncaya kadar, ilim talebesi için mağfiret talep eder. Âlimin abide üstünlüğü ayın diğer yıldızlara üstünlüğü gibidir.” (4)
