6 Şubat 2023'te meydana gelen Kahramanmaraş merkezli depremlerin ardından Şanlıurfa ve Adıyaman'da yaşanan aşırı yağışların nedeni Türk bilim insanları tarafından yapılan araştırmayla ortaya çıkarıldı. İstanbul Teknik Üniversitesi (İTÜ) Avrasya Yer Bilimleri Enstitüsü Müdürü Prof. Dr. Tolga Görüm ve ekibi, bölgede 21 kişinin hayatını kaybettiği ve 4 kişinin kaybolduğu aşırı yağışların Kızıldeniz'den gelen bir "atmosferik nehir"den kaynaklandığını tespit etti.
Depremden Sonra Yağış Felaketi: Atmosferik Nehir Etkisi
14-15 Mart 2023'te Şanlıurfa'nın merkez ilçeleriyle Adıyaman'ın Tut ve Çelikhan ilçelerinde etkili olan aşırı yağışlar, son 21 yılın en şiddetlisi olarak kayıtlara geçti. Yaklaşık 20 saatte metrekareye 183 milimetre yağış düşmesi, depremin etkisiyle zayıflayan yamaçlarda heyelanları tetikledi. Toprak kaymaları, akışkan moloz hareketlerine dönüşerek çamur akıntıları ve taşkınlara yol açtı.
Kızıldeniz'den Gelen Nem: Atmosferik Nehir
Prof. Dr. Görüm, araştırmalarının sonucunda olayın bir "atmosferik nehir" olduğunu ve yağışların 5-6 bin kilometre ötedeki Kızıldeniz'den taşındığını açıkladı. İklim değişikliğinin etkisiyle son 10-15 yılda atmosferik nehir vakalarının şiddetini arttırdığını vurguladı.
Atmosferik Nehir Nedir?
Atmosferik nehirler, tropikal bölgelerde yoğun su buharı içeren hava akımlarıdır. Binlerce kilometre boyunca nem taşıyarak ani ve şiddetli yağışlara neden olabilirler. Nadir görülen bu durum, afet bölgelerinde önemli bir risk faktörü oluşturuyor.
Sadece Yağış Değil, Ani Kar Erimeleri de Tetikliyor
Atmosferik nehirler sadece yağış taşımakla kalmıyor, aynı zamanda enerji ve ısı transferinde de önemli rol oynuyorlar. Su buharıyla birlikte sıcak hava kütlelerini de taşıyarak ani kar erimelerine yol açabiliyorlar. Bu durum, heyelanlar ve taşkınlar gibi doğal afetleri tetikleyebiliyor.
Deprem Sonrası Daha Büyük Yıkım
Deprem nedeniyle sarsılan yamaçlar, aşırı yağışlarla birlikte daha da kötüleşerek büyük toprak kaymalarına neden oldu. Adıyaman'ın Tut ilçesinde depremden kaçan vatandaşlar, kırsal bölgelerdeki bağ evlerinde ani sel ve heyelanlara yakalandı.
Ekonomik Etkileri de Büyük
Heyelanlarla birlikte taşınan büyük miktarda moloz, ciddi sediman problemlerine yol açtı. Barajların ömrünü kısaltabilecek ve tarım arazilerine zarar verebilecek bu durum, özellikle coğrafi işaretli ürünlerin yetiştirildiği alanları olumsuz etkiledi.
Bilim İnsanlarından Uyarı
Prof. Dr. Görüm, bu tür olayların zaman ve mekan açısından anlaşılmasının kritik önem taşıdığını vurguladı. Afet bölgelerinde risklerin öngörülmesi ve gerekli önlemlerin alınması için bilimsel çalışmaların önemine dikkat çekti.
