Şanlıurfa yöresi kadın takılarının tarihçesi Neolitik ve Tunç çağlarına kadar uzanmaktadır. Bozova ilçesine bağlı Küçük ve Büyük Şaşkan Höyükleri arasında "Kumartepe" olarak adlandırılan tarlada yapılan arkeolojik kazılarda, Neolitik Çağ'a ait kemik ve renkli taşlardan yapılmış değişik takı örneklerine rastlanılmıştır. Ayrıca Atatürk Barajı göl alanı altında kalan Hassek Höyük, Cümcüme ve Lidar Höyük'te rastlanılan Kalkolitik ve Tunç Çağı'na ait takılar, bizlere Urfa bölgesi kadın takılarının en eski örnekleri hakkında önemli bilgiler vermektedir.
Şanlıurfa'da kadın takılarının genel adı "Hışır"dır. Hışır'ın Urfa folklorunda ayrı bir yeri vardır. Kız evi tarafından yazılarak oğlan evine gönderilen ve besmele ile başlayan "kesim kağıdı"nda hışır en önemli yeri tutar. En fakir kız ailesi dahi, kesim kağıdına bir gerdanlık, birkaç çift bilezik yazarak oğlan evinden talepte bulunur.
Urfa kızlarının hışırsız gelin gitmeyişlerini düğünlerde söylenen şu mani en güzel şekilde dile getirmektedir:
Masa üstünde bekmez Bu bekmez bize yetmez Şu Urfa'nın kızları Hışırsız gelin gitmez.
Şanlıurfa yöresi kadın takıları, günümüzde kullanılan malzeme ve şekil bakımından merkez ilçe, Siverek-Suruç-Bozova-Hilvan ve Harran yöreleri olmak üzere başlıca üç bölgede değişik özellikler gösterir.
Merkez İlçe Takıları
Kuyumculuk sanatı, Şanlıurfa'nın en eski el sanatlarındandır. Günümüzden elli yıl öncesine kadar Aslanlı Han bitişiğindeki "Eski Kuyumcu Pazarı" denilen kapalı çarşıda icra edilen bu sanat, günümüzde Yıldız Meydanı civarındaki Pamukçu Pazarı ve Kınacı Pazarı kapalı çarşılarında sürdürülmektedir. Hacı Durak Başbuğ, Hikmet Yeğin, Hacı Ali Çınar, Mehmet Ayoğlu, Seyfeddin Gözoğlu, Derviş Doğanlar, Hacı Güzeldemirci (Maraşlı Hacı), Hasan Çınar geçen kuşağın tanınmış kuyumcu ustalarındandır. Şanlıurfa'da halen bu ustaların yetiştirdiği 30'dan fazla kuyumcu ustası çalışmaktadır.
Şanlıurfa'nın en eski kuyumcu ustalarının Halepli oldukları söylenmektedir. Bu nedenle Urfa kadın takıları ile Halep takıları arasında büyük benzerlikler görülmektedir. Şanlıurfa merkezindeki takılarda maden olarak 21 ayar altın işlenmekte, gümüş hemen hemen hiç kullanılmamaktadır.
Gerdanlıklar: Telkâri akıtmalı gerdanlık, hasırlı gerdanlık, incili telkâri gerdanlık, haplı gerdanlık, elmas gerdanlık, yıldızlı üçgen gerdanlık, koruklu gerdanlık, yapraklı gerdanlık, liralı gerdanlık, incili ve liralı gerdanlık, altın hamaylı, deste, Ustanbul (İstanbul) bütünü, Urubiya, Kazya, Mahmûdiye, Beşibirlik, panaz, dobra ve onbirlik.
Kolyeler: Frenk bağı, koruklu kolye, incili kolye, akik kolye, oymalı piramit kolye, taşlı kolye, kordon.
Bilezikler: Tahta bilezik, ahıtma bilezik, fişenkli bilezik, incili telkâri bilezik, haplı bilezik, yıldızlı bilezik, taşlı bilezik, şebikli bilezik, burma bilezik, liralı burma bilezik, çift çakmalı bilezik, yılanlı bilezik, fıstıklı bilezik, parparalı bilezik, urubiyeli bilezik, aynalı bilezik.
Yüzükler: Telkâri yüzük, haplı yüzük, koruklu yüzük, taşlı yüzük, incili telkâri yüzük, parparalı yüzük.
Küpeler: İnci küpe, koruklu küpe, telkâri gül küpe, kuşlu telkâri küpe, haplı küpe, yıldızlı küpe, yapraklı küpe, taşlı küpe, incili yıldızlı küpe.
İğneler: Telkâri Urfa Kelebeği, papatya, incili iğne (buket iğne), yıldızlı iğne.
Kemerler: Frenk bağı kapaklı kemer, liralı kemer, telkâri kemer.
Siverek-Suruç-Bozova ve Hilvan Yöresi Takıları
Bu yörelerde daha değişik kullanım yerleri olan ve değişik adlarla anılan gümüş ya da altın taklidi takılar kullanılmaktadır. Bunların başlıcaları şunlardır:
Tepelik, üçkor, levzik, reşme, gerdanlık, tasma (beğnik), küpe, Frenk bağı, hamaylı, göğüslük, kemer, bilezik, hızma, halhal, saç koru, saç iğnesi, enselik, maşallah.
Harran Yöresi Takıları
Harran yöresinde baş üzerinde takı kullanılmayıp hızma, küpe, bilezik ve kemer türünde takılar kullanılmaktadır. Bu bölgede kadınlar takıdan ziyade "dövme" denilen el ve yüze yapılan süslemeleri tercih etmektedirler. Dövmeler, gösterdikleri motif zenginliği açısından ayrı bir inceleme konusu teşkil eder.
Harran yöresinin başlıca kadın takıları şunlardır:
Hizem, verdine, hınnegiy, lebe, zincir, suver, hatem, hücuz, dılle‘e.
