Pamuk tarımında sulama, bilinçli olarak yapıldığında verim ve kalite üzerinde olumlu gelişmeler sağlayan en önemli tarımsal girdilerden biridir. Sulamanın asıl amacı; kaliteli ve optimum ürün alınması için gerekli olan ve doğal yollarla karşılanamayan suyun sağlanmasıdır.
Dünyada pamuk tarımı genellikle sulama koşullarında yapılmaktadır. Pamuk tarımında sulama suyunun pahalı ve kıt bir kaynak olması, sulamanın çeşitli araştırmalarla belirlenen esaslar doğrultusunda yapılması zorunluluğunu ortaya koymaktadır. Tekniğine uygun olmayan sulamalarda beklenen yarar sağlanamadığı gibi, ürün miktar ve kalitesinde önemli kayıplar olmaktadır. İyi bir sulama için; sulama suyunun kaliteli olması, arazinin tesfiye edilmiş olması, drenajın bulunması ve yetiştiricinin iyi bir tarım bilgisine sahip olması ön koşullardır.
Yetiştirici; toprağının fiziki yapısını, arazinin şekil ve meyilini, sulama yöntemini, bitkinin su gereksinimi olup olmadığını, sulama zamanını, uygulayacak su miktarını ve sulama aralıklarını belirleyecek düzeyde sulama bilgisine sahip olmalıdır. Bitki, su ve toprak ilişkilerinin bilinmesi de başarılı bir sulama için gereklidir.
Bitki, Su ve Toprak İlişkileri: Pamuk tarımında sulamadan iyi bir sonuç alabilmek için bitki, su ve toprak ilişkilerini çok iyi bilmek gerekir. Pamuk tarımında başarılı olabilmek için, gelişme periyodu süresince generatif ve vejetatit gelişmenin dengede olması istenir.
Pamuk bitkisinin topraktan aldığı su miktarı, kök gelişimi ile yakından ilgilidir. Bitkilerde normal bir kök gelişiminin sağlanması da, iklim ve toprak faktörleri yanı sıra iyi bir kök yatağı hazırlanması ile mümkündür. Pamuk üretim alanlarımızda oluşan sert tabakanın kırılması bu bakımdan da çok önemlidir. Pamuk bitkisinin kök gelişimi toprak sıcaklığı ile de yakından ilgilidir. Toprak sıcaklığı 15°C olduğunda kökler büyümez. 20°C' de yan kökler oluşmaya ve 25°C' de ana kök uzamaya başlar. Kökün optimum gelişmesi için toprak sıcaklığının 33-35°C olması gerekmektedir. Optimum koşullarda kökün 12 saatte 1 cm büyüdüğü saptanmıştır.
Topraktaki suyun alınmasında kökün derinliği yanında, kök yoğunluğu da çok önemlidir. Fazla dallanan köklerde iletim demetlerinin de fazla olacağı ve bunun sonucunda topraktaki su ve besin maddelerinden bitkilerin daha iyi yararlanacağı şüphesizdir.
Sulama Zamanı: Pamuk tarımında sulama zamanını iklim koşulları, toprak özellikleri ve bitkinin gelişme durumu belirler. Genellikle pamuk ekiminden çiçeklenme başlangıcına kadar pamuk bitkisi sulanmak istemez. Hızlı bir gelişmenin istendiği bu dönemde bitkiler su ihtiyacını toprakta tutulan kış ve ilkbahar yağışlarından sağlar. Ancak toprak rutubetinin çabuk kaçtığı yörelerde, kurak giden yıllarda, beklenmeyen sıcak dalgaları gibi olağanüstü durumlarda ve bitki gelişmesinde önemli bir yavaşlama görüldüğünde, çiçeklenme başlangıcından önce de sulama yapılmalıdır.
Pamuk bitkisinin su ihtiyacı toprağın ve bitkinin incelenmesi ile kolaylıkla anlaşılmaktadır. Bitkiler topraktaki suyun tamamını kullanamazlar. Toprak zerreleri arasında bitkinin alamayacağı düzeyde sıkıca tutulan nemin oranı toprak yapısına göre değişir.
Toprakta kalan neme göre sulama zamanının saptanması konusunda birçok araştırma yapılmıştır. Bu araştırma sonuçlarına göre; Ege Bölgesi' nde topraktaki faydalı nemin % 75' i , Çukurova ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde % 50-60' ı tüketildiğinde pamuk bitkisi sulanmalıdır. Ancak topraktaki nemin ölçülmesi her zaman mümkün olmadığından, pamuk bitkisinin su gereksinimi günlük gözlemlerle saptanmalıdır.
Henüz su ihtiyacı olmayan bitkiler kuvvetli ve canlıdır. Tepe sürgünlerinde büyüme devam etmektedir. Yapraklar parlak ve açık yeşil renktedir. Su isteyen pamuk bitkisinde gelişmede durgunluk ve pörsüme görülür. Yaprak rengi koyulaşmıştır. Bu durum sabah erken ve akşam geç saatlerde de devam eder. Ayrıca gövdedeki kızarıklık tepeye doğru iyice yaklaşır ve hızlı bir çiçeklenme başlar. Bu belirtiler görüldüğünde bitkilerin sulanması gerekir. Özellikle beyaz çiçek bitkilerin tepesine iyice yaklaşmış ve bu durum tüm tarlada açık olarak izleniyorsa sulama zamanı geçmiştir. Bu durum meydana gelmeden sulama yapılmalıdır.
Toprağın incelenmesi ile de, pamuk bitkisinin su ihtiyacı olup olmadığına karar vermek mümkündür. Toprağın 15–30 cm derinliğinden alınan örnek; avuç içinde 2-3 kez sıkıldığında toprak top biçiminde kalmıyorsa sulama zamanının geçtiği kabul edilir. Toprak top gibi bütün kalıyor, fakat hafif bir bastırma ile dağılıyorsa sulamaya hemen başlanmalıdır. Toprak top haline getirildikten sonra 30–40 cm yükseğe fırlatılıp yere düştüğünde dağılmaz veya büyük parçalar halinde dağılıyorsa sulama zamanı gelmemiştir.
Pamuk tarımında, ilk sulamanın bitkinin ihtiyacı olmadan, erken yapılması çok sakıncalıdır. Pamuk bitkilerinin ihtiyacı olan suyu 0-150 cm arasındaki toprak katmanından alabilmeleri, iyi bir kök gelişimi ile mümkündür.
Zamansız ve aşırı yapılan sulamalar bitki kökünün gelişmesini olumsuz şekilde etkilemektedir. Özellikle ilk sulama erken yapıldığında, bitkiler toprak yüzeyine yakın bölgede nem bulabildiği için kökler yüzeysel kalmakta ve bitkiler toprağın alt katmanlarındaki su ve besin maddelerinden yararlanamamaktadır. Bitkinin ihtiyacından fazla ve zamansız verilen su, kök gelişmesini azalttığı gibi, bitkinin vegetatif ve generatif gelişmesi arasındaki dengeyi de bozmaktadır. Bunun sonucunda yeterli çiçek, koza oluşamamakta, tarak ve koza silkmesi artmakta, kalan kozalar da geç açmaktadır.
Pamuk tarımında son sulama tarihi konusunda yapılan araştırma sonuçlarına göre, bitkilerde % 5-10 koza açımı olduğunda sulamaya son verilmesinin uygun olacağı belirlenmiştir.
Su Miktarı : Pamuk tarımında uygulanacak su miktarını, pamuk çeşidi, iklim faktörleri, toprak yapısı ve nemi, sulama yapılan gelişme dönemi ve bitkinin gelişme dönemlerine göre su tüketimi, buharlaşma oranı, nispi nem ve su kalitesi gibi faktörler belirlemektedir.
Sulama Yöntemleri: Pamuk tarımında etkili bir sulama yapabilmek için en uygun sulama yönteminin seçilmesi gerekir. Uygun sulama yönteminden amaç, suyun en az kayıpla etkin kök bölgesine ulaşmasını sağlamaktır. Seçilecek sulama yöntemini; toprak koşulları, topoğrafik durum ve mevcut su varlığı belirler. Pamuk tarımında çeşitli sulama yöntemleri kullanılmaktadır. Her yöntemin sakıncaları ve yararları vardır.
Uzun Tava (Border-Mandal) Yöntemi: Bu yöntemde borderlerin (mandalların) yapımında arazinin eğimi, infiltrasyon kapasitesi, sulama suyu miktarı ve suyun kalitesi dikkate alınmalıdır. Tavaların mümkün olduğu kadar uzun ve geniş tutulması gerek sulama suyunun dağıtımı ve gerekse işcilik masraflarının az olması bakımından önemlidir. Ancak tavaların uzunluk ve genişliğini, toprağın yapısı, arazinin topoğrafyası ve eğimi, uygulanacak sulama suyu derinliği belirler. Sulama suyunun kontrolü kolay olduğu için zamandan tasarruf sağlanması bu yöntemin avantajıdır. Bu yöntemin sakıncaları ise; fazla sulama suyuna gereksinim vardır. Arazi mutlaka tesviyeli olmalıdır. Kaymak tabakası bağlayan topraklarda iyi sonuç vermez.
Karık Yöntemi: Sıraya ekilen çapa bitkileri için en uygun bir sulama yöntemidir. Sulama yönünde ve tarla eğimine göre açılan karıklardan sulama yapılır. Su karıklara ana kanaldan verilir. Suyun karıklara verilmesi için en iyi yol, plastik (P.V.C.) veya metalden yapılmış sifonlar kullanılmasıdır. Bu yöntemde, su tutan ağır killi topraklarda karıklar daha uzun yapılmalıdır. Kumlu hafif topraklarda karık boyları daha kısa tutulmalıdır. Karık uzunlukları toprağın yapısı ve eğimine bağlı olarak 50-200m. arasında değişebilir. Meyil arttıkça, karık boyları kısalır.Bu yöntemde, sulama suyu ve tesviye gereksinimi border yönteminden daha azdır. Sulama suyunun kontrolu kolay olup, her türlü arazi koşullarında uygulanma olanağı vardır. Su uygulama randımanı yüksektir ve fazla işgücüne gereksinim göstermez. Ancak, bu yöntemde sulama bilgisine sahip bilinçli işçilere ve karık sonlarından çıkan suların atılması için mutlaka boşaltım kanallarına gereksinim vardır.
Yağmurlama Sulama: Bu yöntemde su toprağa ince zerreler halinde yağmurlanarak verilir. Bu nedenle bu yöntem doğal sulamaya en yakın yöntemdir. Yağmurlama sulamada su kapalı borularla mekanik püskürtücülere taşınır ve belirli bir basınçla toprağa verilir. Yağmurlama sulama sistemi, suyun pompalanması,taşınması ve toprağa dağıtımı için gerekli ekipmanların bir bütünüdür. Yağmurlama sulama yöntemi, bütün arazilerde uygulanabilir ve tesviyeye gerek yoktur. Geçirgenliği yüksek topraklarda diğer sulama yöntemlerine göre daha yüksek sulama randımanı sağlar. Sulama suyunun kıt olduğu yerlerde geniş alanların sulanmasına olanak sağlar. Tarla kanallarına ve mandallara gereksinme olmayacağından arazi kaybı olmaz. İşçilik masrafı azdır.
Yağmurlama sulama yönteminde, Tesis masrafı çok yüksektir, Rüzgarlı yerlerde suyun dağılımı homojen olmaz ve uygulama olanağı azdır. Yağmurlama için gerekli olan basınç devamlı bir güç sarfiyatını gerektirir. Çiçeklerin tozlaşma döneminde zararlı olabilir. Koza çürüklüğü etmenlerinin yoğun olduğu yörelerde koza çürüklüğünü artırabilir.Bu nedenlerle yağmurlama sulama yöntemi, arazi fazla engebeli ve meyilli olduğu, toprak geçirgenliğinin hızlı olduğu ve toprağın fazla derin olmadığı zamanlarda uygulandığında en iyi sonucu verir.
Damla Sulama: Sulama suyunun çok kıt olduğu bazı ülkelerde uygulanmaktadır. İsrail' de pamuk tarımında uygulama alanı olan damla sulama ülkemiz pamuk tarımında uygulanmamaktadır. Ülkemiz pamuk tarımında sulama suyu gereksiniminin daha çok akarsulardan sağlanması ve bu suların çok fazla materyal taşıması damla sulamanın uygulan-masını güçleştirmektedir. Damla sulamada su kullanımı az olmakla birlikte, tesis masrafı çok fazla olmaktadır. Damla sulamada su kullanımı önemli ölçüde azalmakla birlikte, damla sulamanın maliyeti karık yöntemine göre 5 misli daha fazla bulunmuştur.
Kaynak: Suruç Tarım İlçe Müdürlüğü