Harran, tarih boyunca birçok önemli İslam âlimine ev sahipliği yapmış bir merkez olarak dikkat çekmektedir. XII. yüzyılda burada yaşayan ve 1185 yılında vefat eden büyük İslam âlimi Şeyh Yahya Hayat el-Harrani'nin türbesi ve camisi, günümüzde de bölgenin önemli tarihi ve manevi yapıları arasında yer almaktadır.
Tarihî Kaynaklarda Şeyh Yahya Hayat el-Harrani
Şeyh Yahya Hayat el-Harrani hakkında önemli bilgiler veren gezgin İbni Cübeyr, 1184 yılında Harran’a yaptığı ziyarette Şeyh’in mescidinde kendisiyle görüştüğünü belirtmiştir. XVII. yüzyılda bölgeyi ziyaret eden ünlü seyyah Evliya Çelebi de türbenin çöl tarafında büyük bir kubbe içinde bulunduğunu ve Arap toplumları için büyük bir manevi öneme sahip olduğunu yazmıştır.
Türbe ve Camiinin Mimari Yapısı
Şeyh Yahya Hayat el-Harrani’nin türbesi, Harran şehir surlarının kuzeybatısında, mezarlık alanında yer almaktadır. Türbe, dört paye ve kemerler üzerine oturan bir kubbe ile örtülmüştür. Doğu tarafında, giriş bölümü olarak kullanılan ek bir kubbeli mekân bulunmaktadır. Araştırmalara göre, türbenin asıl yapısı Eyyübiler döneminde inşa edilmiştir.
Türbenin hemen yanında yer alan cami, ikişerli sıra halinde dört kubbeyle örtülüdür. Caminin orijinal yapısının İbni Cübeyr’in bahsettiği mescit ve zaviye olduğu düşünülmektedir. Yapı, zaman içerisinde birçok değişikliğe uğramış, çeşitli onarımlar görmüştür. Caminin giriş kapısında yer alan kitabede, 1195 yılında Hayat İbni Kays’ın oğlu Omar’ın emriyle ve kız kardeşinin oğlu tarafından yaptırıldığı bilgisi yer almaktadır. Bunun yanı sıra, caminin 1399 ve 1755 yıllarında onarımdan geçtiğine dair kitabeler bulunmaktadır.
Caminin güneydoğusuna eklenen dört kubbeli revakın 1858 yılında yapıldığı anlaşılmaktadır. Ayrıca, caminin doğu cephesinde dört sütuna oturan taş kubbeli bir minber minare de yer almaktadır.
Harran’ın Tarihi Mezarlıkları
Harran’da iki büyük mezarlık alanı bulunmaktadır. Bunlardan biri, Şeyh Yahya Hayat el-Harrani Türbesi’nin bulunduğu alan; diğeri ise surların doğu tarafında yer almaktadır. Doğu dışındaki mezarlık, tarihî İslam mezarlığı olarak bilinmekle birlikte, zaman içinde tamamen kaybolmuştur. Günümüzde burada yapılan inşaat kazılarında süslemeli mezar taşlarına sıkça rastlanmaktadır. Prof. Dr. Ramazan Şeşen’in “Harran Tarihi” adlı eserinde belirttiği gibi, ünlü tarihçi Yakut da geçmişte bu mezarlıkların uzun mezar taşlarıyla dikkat çektiğini ifade etmiştir.
Şeyh Yahya Hayat el-Harrani Türbesi ve Camii, hem mimari yapısıyla hem de İslam tarihi içindeki yeriyle dikkat çekmeye devam ediyor. Tarihî ve manevi önemi büyük olan bu yapılar, günümüzde de yerli ve yabancı ziyaretçilerin ilgisini çekmektedir.
Kaynak: Şanlıurfa Valiliği Kültür ve Turizm Yayınları adım adım Şanlıurfa
